< Geri
İçindekiler
Hepimiz hayatımızda en az bir kez karabasan olarak bilinen uyku problemi ile karşılaşmıştır. Bu problem halk arasında batıl inançlardan ötürü oldukça korku dolu bir şekilde karşılanan bir durum olmuştur. Ancak, psikoloji biliminin öğretileri ve yöntemleri yaygınlaştıkça, bu durumun bir uyku problemi olduğu ve tedavi edilebildiği büyük bir kesim tarafından artık kabul edilmektedir. Siz veya bir yakınınız karabasan sebebiyle problem yaşıyorsanız bu yazımızın size büyük yardımı dokunacaktır. Çünkü karabasan hakkında bilmeniz gereken temel bilgileri tek bir yazıda toparladık. Hazırsanız öğrenmeye başlayabiliriz.
Daha önce uykunuzda karabasan gördüyseniz, çok büyük ihtimalle bu sırada çok korktunuz ve endişelendiniz. Bu durumun tam olarak ne olduğunu, sebeplerini de çevrenize büyük bir ihtimalle sormuşsunuzdur. Size sorularınızın cevabını vermeden önce, hurafelere inanmamanızı tavsiye etmek isteriz. Çünkü karabasan görmek bir uyku problemidir. Bu durum tıp literatüründe ise uyku felci olarak tanımlanır.
Uyku Non-REM ve REM olmak üzere iki dönemden oluşur. Eğer karabasan görüyorsanız bilin ki REM dönemindesiniz. REM dönemi uyku sırasında hızlı kalp atışının ve göz hareketlerinin olduğu dönemdir. Beyin hareket fonksiyonlarını kilitler ve dolayısıyla uyku sırasında görülen rüyalar neticesinde vücut tepkileri kısıtlanır. Eğer kişi, REM uykusu sırasında uyanırsa, vücut kilitli olduğu için hareket edemez. Dolayısıyla geçici bir uyku felci yaşanır.
Özellikle son yıllarda yapılan laboratuvar çalışmaları sonucunda, uzmanlar karabasan hakkında rahatlatıcı açıklamalarda bulundular. Öyle ki karabasan korkulacak bir durum değil, tedavi edilebilir bir uyku problemidir. Yapılan çalışmalarda, bu uyku problemini tetikleyen birkaç unsur gözlemlenmiştir. Bu faktörleri aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:
Uyku düzeni: Eğer uyku düzeninizde belirsizlikler varsa uykuda karabasan belirtileri yaşayabilirsiniz. Örneğin, vardiyalı çalışma saatleri olan kişiler, uykuda hareket edememe problemleri ile daha sık karşılaşmaktadırlar. Ayrıca, normale göre daha az ya da daha fazla uyumanın bu problemi tetiklediği gözlemlenmiştir.
Stres ve Anksiyete: Anksiyete bozuklukları, duygusal gerginlik veya stres karabasan görmenize sebep olabilir. Çünkü bu problemler zihninizin sürekli uyarılmasına sebep olur. Dolayısıyla bu durum da uyku felci riskini artırır.
Narkolepsi: Bu hastalık, kişilerin gece uyumalarına rağmen gün içerisinde de uykulu hissetme durumudur. Narkolepsi hastalığına sahip olan kişiler, ayakta uyuma olarak adlandırılan durumu mecazen değil fiziken deneyimleyebilirler. Bu hastalığa sahip kişilerin, karabasan görme olasılığı oldukça yüksektir.
Alkol ve sigara: Vücudunuzun dengesini bozacak bu zararlı maddeler uyku kalitenizi etkileyebilir ve uyku felci geçirmenize sebep olabilir.
Genetik yatkınlık: Aile üyelerinde karabasan gören kişilerin olması, bireyin de benzer deneyimleri yaşama olasılığını artırabilir.
Uykuda karabasan belirtileri pek çok kişide aynıdır. Eğer daha önce bu belirtileri araştırmadıysanız ve uykunuzda bu problemi yaşadıysanız, paniklemiş olabilirsiniz. Ancak belirtileri öğrendikten sonra, tekrar yaşasanız dahi sakin olacak ve rahatlayacaksınız. Bu belirtileri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
Uyku felci geçirdiğiniz sırada konuşmaya çalışabilirsiniz. Muhtemelen etrafınızdaki kişiler sizin uyku felci geçirdiğinizi fark etmeyeceklerdir. Ancak bazı kişiler bu problemi yaşarken ses çıkarabilir ve etrafındakilerin fark etmesini sağlayabilir. Etrafınızdaki kişilerin sizin uykunuzda problem yaşadığınızı fark etmesi önemlidir. Çünkü bu durumdan en çabuk kurtulma yolu kişinin kendini hareket ettirebilmesidir.
Kişiyi bu problemden çıkarmanız gerektiğiniz düşünürseniz öncelikle bir süre beklemelisiniz. Çünkü uyku felci genellikle birkaç saniyede sonlanan bir durumdur. Ancak birkaç dakika sonrasında yakınınız hala bu durumu yaşamaya devam ediyorsa yakınınızı korkutmayacak şekilde ona dokunabilir ve uyanmasını sağlayabilirsiniz.
Rüyada karabasan görmek uzmanlar aracılığıyla tedavi edilebilir. Eğer karabasan görüyor ve bu problemi aşamıyorsanız doktora gidebilirsiniz. Uyku sırasında apne olarak adlandırılan soluk alıp vermenin durması problemini de yaşıyorsanız doktorunuz sizi uyku laboratuvarına gönderecek ve uyku EEG’nizi inceleyecektir. Bu test ile uyku bozukluğu çeşidi beyin dalgalarının izlenmesiyle ortaya çıkarılır. Ancak karabasan dışında başka bir probleminiz yoksa doktorunuz direkt ilaç tedavisine başlayabilir.
Bunun yanında anksiyete ve depresyon gibi psikolojik rahatsızlıklar uyku problemlerini tetikleyebilir. Eğer uyku bozuklukları ile baş etmeye çalışıyorsanız onlinepsikolog.com üzerinden uzman ekiminiz ile görüşebilir kendinize bir yol haritası çıkarabilirsiniz. Psikoloğunuz terapinin yanında ilaç tedavi almanızın iyi olacağını düşünürse sizi bir psikiyatriste yönlendirebilir. Terapi ve ilaç tedavisi ile bu sorunu aşabilirsiniz.
Uyku felci tedavisi sırasında REM ve Non-REM döngüsünü bozmayan ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar derin uyku kalitesini artırır. Ayrıca antidepresanlar ile altta yatan depresyonun sebep olduğu uyku sorunları giderilebilir.
Önemle belirtmek isteriz ki bu ilaçları kesinlikle bir yakınınızın tavsiyesi ile almamalısınız. Mutlaka bir uzmana danışmalı ve uzmanın reçete etmesini beklemelisiniz.
Karabasan yani uyurken bir anda hareket edememek bazı bilim insanlarına göre herhangi bir tehlike arz etmez. Ancak yukarıda belirttiğimiz narkolepsi uyku problemine sahip kişiler için yaşam konforunu etkileyen oldukça rahatsız edici bir durumdur. Çünkü bu hastalığa sahip kişiler uykunun yenileyici ve tazeleyici etkilerinden yararlanamaz. Özellikle sık sık uyku felci geçiren kişilerin hayatları oldukça konforsuz ve streslidir. Eğer çok sık uyku felci yaşıyorsanız öncelikle nörolog ve psikolog ile görüşmeniz büyük fayda sağlayacaktır.
Uyku felcini önlemek için aşağıdaki önerileri uygulamaya çalışabilirsiniz. Ancak kimi durumlarda bu önlemleri alsanız dahi uyku felci geçirebilirsiniz. Dolayısıyla bu durumu mutlaka doktorunuza danışmalısınız. Evde uygulayabileceğiniz bazı önlemleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
Karabasan hiç de azımsanmayacak bir oranla toplumun büyük bir kesiminin deneyimlediği bir uyku problemidir. Detay verecek olursak insanların %5’i ile %40’ı bu durumu yaşamaktadır. Bu uyku problemi genellikle ergenlik döneminde başlar yetişkinlik döneminde daha sık görülebilir.
Karabasan gelmesi ile karşılaştığınızda etrafınızı gözlemleyebilir veya sesleri duyabilirsiniz. Çünkü bu sırada bilinciniz açıktır. Ancak REM uykusu vücudunuzu kilitlediği için bacak ve kol gibi istemli çalışan kaslarınızı hareket ettiremezsiniz.
Uyku felci genellikle iki defadan birinde meydana gelir. Uykuya dalarken ortaya çıkarsa buna hipnogojik veya predormital uyku felci denir. Siz uyanırken olursa buna hipnopompik veya postdormital uyku felci ismi verilir.
Uykuya dalarken, vücudunuz yavaş yavaş gevşer. Genellikle daha az farkında olursunuz, bu nedenle değişikliği fark etmezsiniz. Ancak uykuya dalarken kalırsanız veya farkında olursanız, hareket edemediğinizi veya konuşamadığınızı hissedebilirsiniz.
Uyku esnasında insan vücudu REM ve NREM uykusu içine gidip gelmeler yaşar. Bir REM ve NREM uykusu gene anlamda süre olarak 90 dakika devam eder. İlk olarak NREM gelmekte olup toplam uyku sürenizin yüzde 75 gibi büyük bir kısmını alır. Bu esnada vücudunuz hem gevşemekte hem de kendini yenilemektedir.
NREM'in sonunda uykunuz REM'e geçer. Gözleriniz hızlı hareket eder ve rüyalar gerçekleşir, ancak vücudunuzun geri kalanı çok rahat kalır. REM uykusu sırasında kaslarınız "kapalı" durumdadır. REM döngüsü bitmeden önce farkına varırsanız, hareket edemediğinizi veya konuşamadığınızı fark edebilirsiniz.
Her 10 kişiden 4'üne kadar uyku felci görülebilir. Pek çok kişide yaygın olarak gözlemlenen durum, sıklıkla gençlik senelerinde deneyimlenir. Ancak her yaştaki insan buna sahip olabilir. Ailelerde uyku felci olabilir. Ek olarak bu durum ile ilintili olabilecek diğer unsurlar da ana hatları ile şöyledir:
Uyku felci, uyanırken veya uykuya dalarken hareket edememeniz veya konuşamamanızdır. Korkutucu olabilir ama zararsızdır ve çoğu insan hayatında sadece bir veya iki kez bu hastalığa yakalanır.
Uyku felci sırasında neler hissedilir sorusu özellikle ilk kez uyku felci olan kişiler tarafından merak edilerek sorulur. Genel anlamda uyku felci halinde şunları hissedebilirsiniz:
Bu duygular birkaç dakikaya kadar sürebilir. Karabasan nasıl olur da genel anlamda bu şekilde cevaplanır.
Uyku felci sebepleri neler? Uyanırken ya da uykuya dalma esnasında kaslarınızı hareket ettiremediğiniz zaman bu durum meydana gelir. Bunun sebebi, uyku modunda olmanıza karşılık beyninizin aktif olması halidir. Uyku felcinin neden olabileceği net değil, ancak şunlarla bağlantılı olduğu söylenir:
Tüm bunlar uyku felci sebepleri arasında bulunan maddeler arasında yer almaktadır.
Peki uyku felci nasıl önlenir? Uyku alışkanlıklarınızı değiştirerek uyku felcini önleyebilirsiniz. Genel anlamda bunun için şu gibi öneriler verilebilir:
Tüm bunlar uyku felci nasıl önlenir için yanıtlar olarak verilebilir.
Uyku felci belirtileri kendi içinde oldukça geniş bir konudur. Genel anlamda şu gibi yanıtlar, belirtiler anlamında cevap olarak verilebilir:
Tüm bunlar Uyku felci belirtileri arasında olan konular içerisindedir.
Uyku felci teşhisi alanında uzman doktorlar ve psikologlar tarafından yapılabilmektedir. Teşhis ardından uyku felcini onaylar ya da farklı bir teşhis verilebilir. Bu esnada kişilere su gibi sorular sorulabilir:
Bunların yanı sıra farklı sorular da yine kişilere göre sorulabilmektedir.
Uyku felci teşhisi esnasında sorulara ek olarak bazı testler de uygulanabilir. Gecelik uyku çalışması (polisomnogram) onlardan bir tanesidir. Bu test, uyurken nefesinizi, kalp atışınızı ve beyin aktivitenizi izler. Bunun yanı sıra uyku felci epizodunu gözlemlemesine ya da uyku apnesi tarzı problemleri anlamaya da olanak tanıyabilir.
Ayrıca Çoklu uyku gecikme testi (MSLT) da vardır. Bu test, ne kadar çabuk uykuya daldığınızı ve şekerleme sırasında ne tür bir uyku yaşadığınızı ölçer. Test uyku esnasında uyku felcinin en yaygın nedenlerinden biri olan gündüz olağandışı uyku hali tarzı problemlerin gün yüzüne gelmesine destek verir.
